پلتفرم چیست؟

پیش تر ها وقتی نوجوان بودم، تنها جایی که نامی از کلمه «پلتفرم» شنیده بودم، از زبان معلمی بود که از ما می خواست برای خواندن سرود یا اجرای برنامه به روی پلتفرم مدرسه برویم. البته تمام معلمهای دیگر اسم آن « جایگاه » را« سکو» می گفتند و ما می دانستیم که دلیل این تفاوت آن است که معلم مذکور، زبان انگلیسی خوبی دارد و می خواهد همه آن را بدانند.

در آن سالها روحمان هم خبر نداشت که پلتفرم ها، اساس دنیای کسب و کار، تولید ثروت و ارزش آوری را تغییر خواهند داد. نمی دانستیم که جف بزوس در حال طراحی پلتفرم فروش خود یعنی آمازون است و با این کار ظرف کمتر از 30 سال ثروتمند ترین مرد جهان خواهد بود. حتی تا سالها بعد هم زنجیره تامین مستقیم که خطی شفاف و مستقیم از محصول به مشتری نهایی است، تنها راه خلق ثروت در اکثر کسب و کارها تلقی می شد. در نظر ما فرد یا شرکتی که دارای سرمایه زیاد یا تعداد زیادی از یک محصول است، بطور قطع برنده نهایی بازار بود.

ادعا نمی کنم که اصلا اینطور نیست، داشتن سرمایه زیاد و انحصار کالا، هنوز هم یک برگ برنده است. اما پلتفرم ها و آشنایی با آنها فضای خوبی برای همه  افرادی است که به دنبال خلق ثروت از طریق ایده، برنامه و در نظر گرفتن استراتژی های رشد کسب و کار هستند. در این مقاله با ما همراه باشید تا بیشتر با این انقلاب همه گیر کسب و کار آشنا شویم.

مفهوم پلتفرم (platform) چیست؟

پلتفرم در زبان فارسی بیشتر به معنی سکو استفاده می شود، اما انجمن انفورماتیک ایران واژه «بن سازه» را برای آن در نظر گرفته است. اگر از لحن ناآشنای بن سازه بگذریم، این واژه مفهوم خوبی از پلتفرم به ما می دهد. طبق این واژه، پلتفرم ها سازنده بنیان هستند. این بنیان می تواند اساس کسب و کار، بازار، ساختار میزبانی وب یا اپلیکیشن و یا مفاهیم ساده تر مثلا تکنولوژی اصلی ساخت یک اتومبیل را شامل شود.

پلتفرم را می توان راه ارتباط بین یک محصول و مشتری آن در نظر گرفت. آنها در ابتدای راه، محصول نیستند و ارزش تجاری ندارند، بلکه مسیری بهینه هستند تا یک یا چند محصول به مشتری نهایی آن برسند. مثلا اگر شما یک عکاس هستید، پینترست پلتفرم شما برای انتشار این عکس و احتمالا رساندن محصول کسب و کار شما به دست مشتری نهایی آن، مثلا یک وب سایت طراحی یا گردشگری است. بنابراین در بدو امر پلتفرم پینترست بدون محصول، که در اینجا یک عکس است، دارای ارزش تجاری نیست. در طی زمان و با افزایش کاربران دیگر نظیر شما و محصولات و عکسهای دیگر و افزایش بازدید کنندگان پینترست، این کانال اتصال ، ارزشمند شده و دارای ارزش تجاری خواهد بود.

مفهومی از پلتفرم در فیلد های مختلف

برطبق مفهومی که از  پلتفرم  بیان شد، می دانیم که پلتفرم ها در زمینه های مختلفی طراحی و اجرا می شوند. پلتفرم می تواند شامل یک مفهوم به نسبت سنتی مثل ساخت خودرو یا مفهومی جدیدتر مثلا شبکه های اجتماعی باشد. در هر بخشی از بازار عرضه خدمات و محصول یک پلتفرم می تواند دارای مفهوم و کارائی مخصوص به خود باشد. به این مثالها توجه کنید:

در صنعت خودرو : پلتفرم در صنعت خودرو مثالی  قابل لمس اما اندکی متفاوت با مفهوم کسب و کاری آن است. در صنعت خودرو سازی به دلیل تکنولوژی پیچیده و هزینه بر ساخت صفر تا صد یک خودرو، پلتفرم و شالوده اصلی آن توسط کمپانی دیگری خریداری می شود. شرکت دوم بر روی این پلتفرم خریداری شده، قطعات مورد نظر مشتری خود یا تغییرات مد نظر خود را اعمال می کند و سپس خودرو با نام جدیدی وارد بازار می شود. بنابراین شرکت A  و B  هر دو از یک شاسی، جعبه دنده یا سیستم انتقال قدرت برای تولید خودرو استفاده کرده اند. در سایر قطعات که می تواند شامل اتاق ماشین، طراحی صندلی، یا سایر عوامل ظاهری باشد، هر کدام با توجه به سلیقه و مشتریان بازار مورد نظر خود عمل می کنند. با این روش :

• هزینه تمام شده از طریق به اشتراک گذاری بیشتر این پلتفرم، کمتر و کمتر می شود. بنابراین یکی از دلایل قیمت های افسانه ای خودروهای کاملا سفارشی می تواند به علت اشتراک بسیار کم پلتفرم آنها باشد.، قیمت کمتر خودروهای دیگر هم با این روش توجیه می شود.
• استاندارد ها افزایش می یابد چرا که این خودرو ها قبلا امتحان خود را برای تولید انبوه پس داده اند، بنابراین تولید انبوه آنها ریسک کمتری دارد.
• ادامه راه و روش تولید برای شرکت دوم روشن و مشخص است و چالش های تولید کمتر می شود.
• با تغییرات کوچکی که بر این پلتفرم اعمال می شود، نوآوری زیاد شده و با هزینه کم، مشتریان بیشتری راضی خواهند بود. مثلا کارخانه ایتالیایی فیات که مالک خودروهای معروفی مثل فراری است، با استفاده از 8 پلتفرم خود، به تولید 49 خودرو و محصول مختلف می پردازد، تصور کنید چقدر هزینه ها کم می شوند!

در برنامه نویسی : حتما شنیده اید که  برنامه X  ، برای کار بر روی سیستم عامل مشخصی مثلا ویندوز یا مک طرح ریزی می شود. اپلیکیشن Y برای استفاده در سیستم عامل اندروید یا Ios  نوشته شده است . پلتفرم در برنامه نویسی و دنیای اپلیکیشن ، مجموعه ای از شرایط سخت افزاری، نرم افزاری ( مثلا سیستم عامل مشخص یا برنامه های پیش نیاز برای اجرای برنامه نوشته شده ) است. اگر برنامه ای برای استفاده بر روی سیستم عامل ویندوز و مرورگر وب نوشته شده باشد، پلتفرم در اینجا به معنی مجموع این دو ویژگی نرم افزاری است. مثال آشنای سخت افزاری آن، ویژگی های گرافیکی کامپیوتر یا گوشی هوشمند است. حتما به این مسئله برخورد کرده اید که با وجود داشتن نرم افزارهای مناسب، ممکن است نتوان برنامه گرافیکی خاصی را به دلیل قدیمی و پاسخگو نبودن کارت گرافیک کامپیوتر، نصب کرده و از آن استفاده کنید. بنابراین پلتفرم در دنیای فناوری به معنای مستقیم سیستم عامل نیست، بلکه به تمام مجموعه شرایط برای ران شدن یک برنامه پلتفرم گفته می شود.

در کسب و کار : اما مفهوم عمده و به روز پلتفرم در کسب و کارها استفاده می شود. هر آنچه که راجع به پلتفرم علی بابا، دیجی کالا، اوبر، اسنپ، تلگرام، شنیده ایم، به این بخش از مفهوم پلتفرم باز می گردد. در کسب و کار، پلتفرم بستری است که با استراتژی های مناسب، آماده ارائه و ارسال خدمت و محصول از تولیدکننده به متقاضی است. در کسب و کار، وبسایت چینی علی بابا، صاحب انبوه محصولات متنوع نیست، اما بستری فراهم کرده تا با کمترین هزینه، فروشندگان به عرضه محصولات متنوع خود بپردازند و مشتریان کالای مورد نیاز خود را بیابند. جک ما، بنیان گذار میلیاردر و بازنشسته علی بابا، تنها بر سازوکار پروسه های معرفی محصول، رویه های ارسال و یا بیمه نامه های تجاری( در شرایط خاص) تمرکز کرد و امپراطوری علی بابا را بنیان گذاشت. بنابراین در پلتفرم کسب وکار:

• نیازی به مالکیت و انحصار کالا، به معنای عام خود، نیست.
• در پلتفرم کسب و کار هر چه به سازوکار و تسهیل روند ارائه خدمت بیشتر توجه شده باشد و همه چیز برنامه ریزی شده باشد، یا به دفعات به روز رسانی شود، کسب و کار موفق تر خواهد بود.
• به هر میزان تعداد تبادلات افزایش یابد، نشانه موفقیت بیشتر کسب و کار پلتفرمی است.
• کسب و کارهای پلتفرمی برای موفقیت بیشتر مدام به سمت یوزر فرندلی شدن، می روند  تمام پیشنهاداتی که بعد از سرچ یک محصول در آمازون یا حتی گوگل به صورت هوشمند و به  دفعات به شما داده می شود، در همین راستا هستند. یعنی اگر در گوگل به دنبال زمان ثبت نام کلاسهای دانشگاهی بگردید، تا مدتها اخباری از این دست برای شما ارسال می شود. اگر در دیجی کالا یک روز به جستجوی یک لیوان و ماگ بپردازید، تا مدتها در پایین صفحه شما، تصاویر انواع ماگهای جدیدی که این پلتفرم می تواند به شما معرفی کند، ظاهر خواهند شد. این مسئله در بیشتر موارد باعث رضایت کاربر و منجر به کلیک و یا خرید نهایی آن محصول و در نتیجه موفقیت کسب و کار می شود.

اهمیت پلتفرم (platform) چیست؟

با این پیش زمینه چندان سخت نیست که بدانیم اهمیت پلتفرم ها چیست. اگر شما خالق یک پلتفرم مناسب باشید، برخلاف محصول یا خدمت، یک شبکه ایجاد کرده اید. شبکه ای که ابزارها، تیم های کاری و یا اطلاعات را در مسیر مناسب به متقاضیان واقعی آن پیوند می زند. روزانه با افزایش کاربران ، بُروز خلاقیت در مسیر، اجرای قوانین مفید برای ذینفعان شبکه،  این شبکه  پیشرفت کرده و به خلق منفعت برای خالق بستر، عرضه کننده و متقاضی می انجامد.

اما باید بدانید که در طرح ریزی یک پلتفرم بدون استراتژی هیچ شانسی ندارید. پلتفرم ها با استفاده از قواعد و چهار چوب ها و استراتژی های از پیش تعیین شده ارتباط بین محصول و مشتری را تسهیل، تسریع و عملی می کند. تعیین استراتژی در آغاز راه بسیار کمک کننده است:

• تعیین استراتژی هایی برای افزایش حجم کاربران و نحوه اتصال کاربران
• تدوین استراتژی اعتماد سازی و پذیرش پلتفرم به عنوان سکوی دارای صلاحیت برای ارائه خدمت که تحت عنوان جاذبه پلتفرم بیان می شود.
• با یک استراتژی درست خواهید دانست که تمایز شما با سایر رقبای ارائه دهنده بستر به چه مطلبی باز می گردد.
• استراتژی درست می تواند حرکت بر روی بستر و پلتفرم را نرم تر و ساده تر بسازد.

انواع پلتفرم‌ها

پلتفرم ها پدیده ای نوظهور نیستند. « بازار» مثال کلاسیک و قدیمی از یک پلتفرم است. جائی که افراد به خرید و فروش آورده های خود می پردازند. اما جهان معاصر و دنیای فناوری شاخ و برگهای زیادی به پلتفرم ها داده است و پلتفرم ها در ظاهر و قواعد جدید خود فعالیت می کنند. محققان چهار دسته کلی براساس  نحوه عملکرد برای انواع پلتفرم های موجود در نظر گرفته اند:

تبادلات : پلتفرم هایی که تبادلات را انجام می دهند. سالهاست که انسانها برای تبادل کالا و خدمات خود به بازارهای مختلف یعنی مکان گردآمدن عرضه کننده و متقضایان آن کالا می روند. دفاتر املاک نیز مثال دیگری از یک پلتفرم تبادلات است. مثالهای دنیای نوین و دیجیتال نیز آمازون و دیجی کالاست.

سیستم های تراکنشی:  مثال خوبی از سیستم های تراکنشی صادرکنندگان کارتهای اعتباری و کارتهای بانکی و پرداخت دیجیتال هستند. این سیستم ها که پولهای فیزیکی را از دور خارج کرده اند، افراد زیادی را تحت عنوان خریدار و فروشنده کالا یا خدمت به هم متصل می کنند.

رسانه های تبلیغاتی: روزنامه ها و مجلاتی که در کنار چاپ مطالب جالب ،عکسها و محتواهای جذاب، در برخی صفحات به تبلیغ یک کالا می پردازند، دسته دیگری از پلتفرم ها هستند. انواع وبسایت هایی که با پسوندmag در دنیای وب فعال هستند و مقالات جذاب گردشگری، سبک زندگی و یا حتی نحوه کاهش وزن را آموزش می دهند، درآمد خود را از طریق معرفی و تبلیغات در گوشه گوشه وبسایت به دست می آورند.

استانداردهای مربوط به استقرار یک سیستم:  سخت افزارها و نرم افزارها که قبلا نیز بیان شدند در این دسته بندی هستند. سامسونگ به عنوان عرضه کننده گوشی هوشمند با سیستم عامل اندروید به تشویق تولید کنندگان اپلیکیشن به تولید اپ های جدید براساس این سیستم عامل می پردازد. به این روش محبوبیت این سیستم عامل،  سامسونگ و اپلیکیشن به موازات افزایش کاربران افزوده می شود.

البته تحولات هر روزه دنیا، شامل پلتفرم ها نیز می شود. مثلا پلتفرمی که تنها با اشتراک گذاری محتوای صوتی آموزشی، برپایی وبینار یا دوره آموزشی آنلاین فعالیت می کند. اگر تهیه تمام این محتواها توسط وبسایت انجام شود، پس یک وبسایت آموزشی است. اما امروزه وبسایت هایی هستند که تنها این فضای مجازی و حجم ترافیک خود را در اختیار آموزش دهندگان و فراگیرندگان قرار می دهند و مانند یک بازار اطلاعات عمل می کنند. ممکن است اصلا تمایلی به درج تبلیغات نیز نداشته باشند و هزینه های خود را از راه مشترکین وب سایت پوشش دهند.

مدل کسب و کار پلتفرمی چیست؟

هر مدل کسب و کاری که از جنبه خطی و Pipline  فاصله بگیرد، به کسب و کار پلتفرمی نزدیک می شود. البته مثل بسیاری از مفاهیم، کسب و کار پلتفرمی و کسب و کار خطی به صورت مطلق و صفر و یک نیستند و شما به عنوان یک کسب و کار پلتفرمی می توانید در میانه این طیف قرار بگیرید و به یکی از دو سوی آن نزدیک باشید. به هر حال کسب و کار پلتفرمی مفهوم گسترده ای را شامل می شود، اما یکسری اصول اساسی در هر کسب وکار پلتفرمی وجود دارد.

• از نظر مفهومی برای این کسب و کارها بازارسازی صورت می گیرد و معنای بازاریابی اندکی تغییر می کند. در مدل کسب و کار پلتفرمی بازار و محل خلق ثروتی ایجاد می شود که در آن، صاحب پلتفرم، عرضه کننده و متقاضی همگی نفع می برند. هزینه های تولید برای عرضه کننده محصول نیز کم می شود. بنابراین نوعی سود جمعی در مفهوم آن وجود دارد.
• ارتباطات قلب پلتفرم هستند، نیازی به سرمایه گذاری کلان برای موجود کردن محصول نیست و پلتفرم تنها بستری با قوانین مفید و ابزار مناسب  است.
• در کسب و کار پلتفرمی عرضه کالا و خدمات از فروشنده به مشتری صورت می گیرد، اما یک پلتفرم همواره ارزش افزوده ای به آن اضافه می کند. این ارزش افزوده می تواند، تعدد مشتریان، اعتبار یا چند ابزار تسهیل کننده باشد.

پلتفرم کسب و کار چه ارزش افزوده ای برای سازمان یا کاربر ایجاد می‌کند؟

افزوده شدن به پلتفرمی که درست طراحی شده باشد، همواره با حل بسیاری از مشکلات سازمان و کاربر همراه است. بنابراین استفاده از آن به اشکال مختلف باعث ایجاد ارزش افزوده می شود.

• کسب وکاری که بر اساس پلتفرم حرکت کند، سریعتر رشد کرده و این رشد در ابعاد مختلفی صورت می گیرد.
• استفاده از پلتفرم ها با عث کاهش هزینه سازمان و حتی کاربر می شود.
• به خلق احساس بهتری از تجربه مشتری منجر می شود. این مسئله باعث منفعت دوسویه کاربر و سازمان می شود.
• به واسطه اعتبار و فعالیت پلتفرم، سازمان ارائه دهنده خدمت و کالا پر رنگتر و قویتر به نظر می رسد.

ساختار کسب و کار پلتفرمی به صورت است؟

پلتفرم یک میزبان کسب و کار است و محوریت پلتفرم ها، مدل کسب و کار است. پیش تر ها هم اگر به دنبال کارگر ساختمان یا تکنسین فنی بودید، ممکن بود با یک دفتر خدمات تماس گرفته و در خواست کمک کنید. دفتر خدماتی هم تعدادی از نیروهای مشخص و احتمالا استخدامی خود را برای شما می فرستاد. تفاوتی که پلتفرم «آچاره» به عنوان یک اپلیکشن خدمات با دفاتر خدمات سابق دارد، این است که در این اپلیکیشن، هیچ فردی به عنوان تکنسین استخدام نیست. «آچاره» تنها کانال اطلاع رسانی خدمت دهندگان موجود بر اساس توانایی یا هزینه و زمان بندی به مشتری یعنی شما است. تمام ضوابط و شرایط کار و قوانین برای عرضه کننده گان خدمت و مشتریان و مدل کسب و کار مشخص است. بنابراین ارائه این مدل از کسب و کار است که تفاوت عمده را در ارائه این خدمت ایجاد کرده است.

با افزایش حجم ارتباطات ، ارزش پلتفرم زیاد می شود، اما هر وب سایت پر بازدیدی، پلتفرم نیست. اگر امکان تبادل اطلاعات و محصول برای همه یا لااقل کاربران ویژه وجود نداشته باشد، آن وب سایت پلتفرم نیست. دیجی کالا از زمانی که دست از فروش کالاهای انبار خود برداشت و به فروش محصولات سایر فروشندگان روی آورد، یک پلتفرم کسب و کار محسوب می شود.

دلایل شکست پلتفرم ها

به ازای تمام نمونه های موفقی از پلتفرمهایی که می شناسیم مثل اوبر، فیس بوک یا آمازون، نمونه های بسیاری بوده اند که کاملا ناموفق بوده اند، ممکن است هیچ وقت نامی از  آنها نیز نشنویم. از طرف دیگر تمام  این نمونه های موفق نیز بخشهایی داشته اند که در آن ناموفق بوده اند. پنج دلیل عمده برای شکست یک پلتفرم بیان شده است که در اینجا بیان می شوند.

1. عدم کنترل تعداد مشتریان و عرضه کنندگان. این مشکل که تحت عنوان باز بودن بیش از حد نیز عنوان می شود، به تعدد بیش از ظرفیت عرضه کنندگان باز می گردد. البته بسته بودن پلتفرم هم به روی عرضه کنندگان یا مشتریان بالقوه هم می تواند باعث کاهش اقبال و در نهایت شکست پلتفرم شود. بنابراین بسیار مهم است ظرفیت پاسخگویی پلتفرم در حد بهینه نگهداری شود.
2. پلتفرم ها پس از تاسیس باید برای درگیر کردن عرضه کنندگان تلاش کنند، به آنها بفهمانند که چه منافعی درگیری و سهیم شدن در این پلتفرم جدید برایشان دارد. بنابراین در ابتدای امر یک بازاریابی مناسب می تواند کمک کننده باشد.
3. اگر منافع پلتفرم بصورت عادلانه بین طرفین تقسیم نشود، به شکست نهایی پلتفرم منجر خواهد شد. حقیقت آن است که افراد به خاطر منفعت در اطراف پلتفرم جمع می شوند، بنابراین در صورتی که این منافع به آنها نرسد، ارتباطات حداقل شده و شکست حتمی است.
4. بسیار مهم است که سیاست های پلتفرم براساس تاکید بر “طرف درست”طراحی شوند. به عنوان مثالگوگل هلث با تاکید بیشتر بر روی مشتریان شکست خورد، در حالیکه این خدمت گوگل در ابتدا می بایست روی فراهم آوردندگان خدمات سلامت تاکید می کرد. مثالی دیگر دیجی کالا اگر برمنافع مشتریان در ابتدای تاسیس تمرکز نمی کرد و بخشهای نظرات و کارشناسی خود را حذف می کرد، شاید اعتبار کنونی را نداشت.
5. تاکید بیش از حد بر درآمد زایی، بیشتر از توجه به کسب ارتباطات خطرناک است. ممکن است برای کاهش هزینه ها اقداماتی صورت گیرد که برای کاربران تازه وارد چندان جالب نباشد. برای موفقیت یک پلتفرم لازم است بر سهولت و رضایت طرفین درگیر بیش از جنبه مالی اولیه تاکید کرد.

در پایان امیدواریم اطلاعاتی که در خصوصی مفهوم پلتفرم و کارائی آن در کسب و کار امروزی بیان شد، برای شما کاربردی باشد. طراحی یک پلتفرم ایده خیره کننده ایست، که نیازمند خلاقیت و البته تجربه خوب از شناسایی مشتری و بازار است. اگر این مقاله سنگ بنای اطلاعات شماست، برای ما بسیار ارزشمند است تا نظرات و تجربیات شما را در بخش نظرات بخوانیم.